W związku z pojawianiem się w mediach informacji o licznych nieprawidłowościach w toku wyborów, zamieszczam krótki poradnik dotyczący wnoszenia protestów wyborczych wraz ze wzorem protestu. Protest wyborczy należy złożyć najpóźniej w poniedziałek 01.12.2014 r. na biurze podawczym właściwego miejscowo sądu okręgowego.
Podstawy faktyczne protestu wyborczego
Zgodnie z art. 82 Ustawy z dnia 5 stycznia 2011 r. Kodeks wyborczy (dalej: Kodeks wyborczy) protest wyborczy może mieć dwie, alternatywne podstawy:
1. Dopuszczenie się przestępstwa przeciwko wyborom, określonego w rozdziale XXXI Kodeksu karnego mającego wpływ na:
a) przebieg głosowania,
b) ustalenie wyników głosowania,
c) ustalenie wyników wyborów.
2. Naruszenie przepisów Kodeksu wyborczego dotyczących:
a) głosowania,
b) ustalenia wyników głosowania,
c) ustalenia wyników wyborów,
które to naruszenie miało wpływ na wynik wyborów.
Ustawa z dnia 5 stycznia 2011 r. Kodeks wyborczy (Dz.U.2011.21.112)
Art. 82. § 1. Przeciwko ważności wyborów, ważności wyborów w okręgu lub wyborowi określonej osoby może być wniesiony protest z powodu:
1) dopuszczenia się przestępstwa przeciwko wyborom, określonego w rozdziale XXXI Kodeksu karnego, mającego wpływ na przebieg głosowania, ustalenie wyników głosowania lub wyników wyborów lub
2) naruszenia przepisów kodeksu dotyczących głosowania, ustalenia wyników głosowania lub wyników wyborów, mającego wpływ na wynik wyborów. (…)
Niezależnie od omówionych poniżej podstaw protestu wyborczego, wśród których najpowszechniejsze będą te wskazane w punkcie 2., podkreślenia wymaga efekt naruszeń tj. wpływ na wynik wyborów (w przypadku punktu 2) lub wpływ na przebieg głosowania, ustalenie jego wyników lub ustalenie wyników wyborów (w przypadku punktu 1). Nie wystarczy więc wskazać naruszenia, ale trzeba wykazać jak najwięcej przesłanek świadczących o tym, że dane naruszenie miało swoje realne skutki w ww. zakresie.
Dopuszczenie się przestępstwa przeciwko wyborom
W przypadku powoływania się na to naruszenie polegające na dopuszczeniu się przestępstwa przeciwko wyborom, niezbędne jest wykazanie dwóch przesłanek. Po pierwsze konieczne jest opisanie okoliczności faktycznych, które świadczyłyby o popełnieniu jednego z niżej wskazanych przestępstw.
Rozdział XXXI
Przestępstwa przeciwko wyborom i referendum
Art. 248.
Kto w związku z (…), wyborami organów samorządu terytorialnego (…):
1) sporządza listę kandydujących lub głosujących, z pominięciem uprawnionych lub wpisaniem nieuprawnionych,
2) używa podstępu celem nieprawidłowego sporządzenia listy kandydujących lub głosujących, protokołów lub innych dokumentów wyborczych albo referendalnych,
3) niszczy, uszkadza, ukrywa, przerabia lub podrabia protokoły lub inne dokumenty wyborcze albo referendalne,
4) dopuszcza się nadużycia lub dopuszcza do nadużycia przy przyjmowaniu lub obliczaniu głosów,
5) odstępuje innej osobie przed zakończeniem głosowania niewykorzystaną kartę do głosowania lub pozyskuje od innej osoby w celu wykorzystania w głosowaniu niewykorzystaną kartę do głosowania,
6) dopuszcza się nadużycia w sporządzaniu list z podpisami obywateli zgłaszających kandydatów w wyborach lub inicjujących referendum,
– podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
Art. 249.
Kto przemocą, groźbą bezprawną lub podstępem przeszkadza:
1) odbyciu zgromadzenia poprzedzającego głosowanie,
2) swobodnemu wykonywaniu prawa do kandydowania lub głosowania,
3) głosowaniu lub obliczaniu głosów,
4) sporządzaniu protokołów lub innych dokumentów wyborczych albo referendalnych,
podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
Art. 250.
Kto, przemocą, groźbą bezprawną lub przez nadużycie stosunku zależności, wywiera wpływ na sposób głosowania osoby uprawnionej albo zmusza ją do głosowania lub powstrzymuje od głosowania,
podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
Art. 250a.
§ 1. Kto, będąc uprawniony do głosowania, przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą albo takiej korzyści żąda za głosowanie w określony sposób, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
§ 2. Tej samej karze podlega, kto udziela korzyści majątkowej lub osobistej osobie uprawnionej do głosowania, aby skłonić ją do głosowania w określony sposób lub za głosowanie w określony sposób. (…)
Art. 251.
Kto, naruszając przepisy o tajności głosowania, wbrew woli głosującego zapoznaje się z treścią jego głosu, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
Przy opisywaniu pierwszej przesłanki tj. okoliczności popełnienia przestępstwa, warto zadbać również o wykazanie przesłanek przestępstwa sensu largo (muszą one mieć miejsce przy każdym przestępstwie) tj. zamiaru sprawcy (bezpośredniego lub ewentualnego- sprawca co najmniej godził się na to, że jego działanie będzie miało taki, a nie inny skutek), bezprawności jego działania (przy ww. przestępstwach nie wymaga to uzasadniania), winy oraz społecznej szkodliwości czynu wyższej niż znikoma (elementy ocenne).
W dalszej kolejności musimy wykazać istnienie drugiej przesłanki, a więc wpływu popełnionego przestępstwa, alternatywnie na: a) przebieg głosowania, b) ustalenie wyników głosowania, lub c) ustalenie wyników wyborów. Przykładowo poprzez popełnienie przestępstwa z art. 250 k.k. kilka osób mogło zostać bezprawnie nakłonionych do zagłosowania na określonego kandydata co bezspornie miało wpływ na przebieg głosowanie (ad a). Z kolei popełnienie przestępstwa z art. 249 pkt 3 k.k. może prowadzić do nieprawidłowego ustalenia wyników głosowania (ad b). Rozróżnienie pomiędzy przesłanką ad b) i ad c) sprowadza się do tego, że nieprawidłowe ustalenie wyników wyborów może być poprzedzone prawidłowym ustaleniem wyników głosowania. Stąd też konieczne było dodanie przesłanki ad c).
Co istotne, aby sąd uznał skuteczność protestu wyborczego wnoszonego na podstawie art. 81 § 1 pkt 1 Kodeksu wyborczego nie jest konieczne uprzednie stwierdzenie popełnienia przestępstwa przez konkretną osobę. Nie przeprowadza się więc tutaj odrębnego postępowania karnego.
Naruszenie przepisów Kodeksu wyborczego jako podstawa protestu
Jak wyżej wskazano możliwe jest też wniesienie protestu w oparciu o art. 81 § 1 pkt 2 Kodeksu wyborczego, zgodnie z którym „przeciwko ważności wyborów, ważności wyborów w okręgu lub wyborowi określonej osoby może być wniesiony protest z powodu: naruszenia przepisów kodeksu dotyczących głosowania, ustalenia wyników głosowania lub wyników wyborów, mającego wpływ na wynik wyborów„.
Możemy więc powołać się na naruszenie przepisów Kodeksu wyborczego dotyczących: a) głosowania, b) ustalenia wyników głosowania, c) ustalenia wyników wyborów. Równocześnie naruszenie musi mieć wpływ na wynik wyborów. Mamy tu więc istotną różnicę z wykazywaniem przestępstwa wyborczego z art. 81 § 1 pkt 1 Kodeksu wyborczego, gdzie popełnienie przestępstwa musi mieć wpływ albo na przebieg głosowania, albo na ustalenie wyników głosowania albo na ustalenie wyników wyborów. Tym samym przy przestępstwie wyborczym możemy dowodzić szerszego zakresu efektów, natomiast jesteśmy ograniczeni w zakresie udowadniania zachowań, które do tego doprowadziły (musi to być przestępstwo z art. 248 i 251 k.k.). Z kolei przy udowadnianiu naruszenia przepisów Kodeksu wyborczego mamy pole do powołania się na dużo szerszą pulę zachowań (liczne przepisy Kodeksu wyborczego), ale jesteśmy ograniczeni w zakresie ich skutków (wpływ na wynik wyborów) oraz w zakresie sprawcy naruszenia przepisów (musi być to organ wyborczy).
Przy powoływaniu się na naruszenie przepisów Kodeksu wyborczego, sprawcą naruszenia powinien być organ wyborczy, a więc okręgowa, rejonowa, terytorialna lub obwodowa komisja wyborcza (tak art. 81 § 2 w zw. z art. 152 § 2 Kodeksu wyborczego). Jeśli więc jesteśmy w stanie powiązać naruszenie przepisów z działaniem lub zaniechaniem organu wyborczego, a także z wpływem naruszenia na wynik wyborów, to gama przepisów, które możemy wskazać jako podlegające naruszeniu pozostaje bardzo szeroka. Przykładem w tym zakresie może być poniższe postanowienie Sądu Najwyższego, który odnosił się do naruszenia przepisów dotyczących głosowania, a więc w wyżej wskazanym zakresie ad a).
Rozważany problem powstaje na tle językowej nieokreśloności, a w każdym razie z braku ścisłego określenia zakresu przepisów kodeksu „dotyczących głosowania”. „Dotyczą” głosowania przepisy które wprost odnoszą się do głosowania jako określonej czynności procesu wyborczego. Przepisy te najczęściej są wyodrębnione w rozdziale poświęconym ściśle głosowaniu, np. „przepisy wspólne dla głosowania” (rozdział 6 Dział I), „Głosowanie przez pełnomocnika” (rozdział 7 Dział 1), „Głosowanie korespondencyjne w obwodach głosowania utworzonych za granicą” (rozdział 8 Dział I) czy „Karty do głosowania” (rozdział 4 Dział III) oraz „Sposób głosowania i warunki ważności głosu” (rozdział 5 Dział III).
Jednakże „dotyczyć” wedle językowego sensu, znaczy to samo, co „odnosić się do czegoś” albo „mieć z czymś związek”. Trzeba w związku z tym zauważyć, że do głosowania odnoszą się i na pewno mają związek z głosowaniem także inne – oprócz wyżej wymienionych – przepisy Kodeksu wyborczego, np. przepisy określające Prawa wyborcze (rozdział 2 dział I), Obwody głosowania (rozdział 3 Dział I), czy przepisy odnoszące się do organów wyborczych np. określające kompetencje Państwowej Komisji Wyborczej (poz. np. art. 162 § 1 Kodeksu wyborczego), czy też Obwodowej Komisji Wyborczej, do której należy „przeprowadzanie głosowania w obwodzie” (rozdział 7 Dział II). Do powyższej kategorii „dotyczenia” głosowania należą między innymi przepisy rozdziału 3 Działu III „Zgłoszenie kandydatów na posłów”. Najogólniej rzecz ujmując od prawidłowego zastosowania procedury zgłaszania kandydatów zależy, a w każdym razie może zależeć, realizacja przepisów określających prawo wybierania skonkretyzowane ostatecznie w kartach do głosowania będących bezpośrednim środkiem głosowania.
Systematyka Kodeksu wyborczego nie daje zatem wystarczającego oparcia dla pewnego wskazania przepisów, które dlatego dotyczyłyby głosowania w rozumieniu art. 82 § 1 Kodeksu, że znajdują się w wyodrębnionej grupie przepisów poświęconych głosowaniu jako określonej fazy przeprowadzania wyborów. Takiej systematyzacji procesu wyborczego w przepisach Kodeksu wyborczego nie udało się przeprowadzić.
Naruszeń przepisów Kodeksu wyborczego, które mogły mieć wpływ na wynik wyborów w zakresie wyborów samorządowych należy szukać przede wszystkim w Dziale I, Dziale VII i Dziale VIII Kodeksu wyborczego. Przykładowe naruszenia to:
– nieprawidłowości w powołaniu komitetu wyborczego do organu stanowiącego jednostki samorządu terytorialnego (art. 399 i n. Kodeksu wyborczego),
– błędy przy proporcjonalnym podziale mandatów (art. 416 Kodeksu wyborczego),
– błędy przy ustalaniu okręgów wyborczych w ramach jednostek pomocniczych (art. 417 Kodeksu wyborczego),
– błędy w zakresie określenia głosów nieważnych (art. 439 i n.).
Składający protest nie musi szczegółowo określić naruszanych przepisów. Nie musi też jednoznacznie określić, czy zarzuca przestępstwo wyborcze, czy też naruszenie przepisów Kodeksu wyborczego (czasem dane zachowanie może być równocześnie jednym i drugim). Istotne jest natomiast wykazanie związku pomiędzy danym zdarzeniem, a wpływem na wynik wyborów (przy naruszeniu przepisów) lub też na przebieg głosowania, wynik głosowania, lub wynik wyborów (przy przestępstwie wyborczym). Bardzo istotnym jest również, aby w przypadku wykazywania naruszenia przepisów Kodeksu wyborczego, naruszenie to było efektem działania organu wyborczego. Jeśli sprawcą naruszenia nie był organ wyborczy, ale osoba trzecia, to musimy dowodzić, że zachowanie tej osoby wypełniało przesłanki jednego z przestępstw wyborczych.
Do kiedy i w jakiej formie złożyć protest wyborczy
W przypadku wyborów samorządowych do rad gmin, powiatów i sejmików, protest wyborczy musi być złożony w terminie 14 dni od dnia wyborów, przy czym w odróżnieniu od regulacji Kodeksu postępowania cywilnego, do zachowania terminu konieczne jest złożenie protestu w sądzie, nie zaś np. nadanie go na poczcie. Z racji tego, że wybory samorządowe miały miejsce w niedzielę 16.11.2014 r., okres 2 tygodni upływa nie 30.11.2014 r. (w niedzielę), a dzień później tj. 01.12.2014 r. (w poniedziałek).
Art. 392. § 1. Protest wyborczy wnosi się na piśmie do właściwego sądu okręgowego w terminie 14 dni od dnia wyborów.
§ 2. Wnoszący protest powinien sformułować w nim zarzuty oraz przedstawić lub wskazać dowody, na których opiera swoje zarzuty.
§ 3. W razie wniesienia protestu, do czasu rozstrzygnięcia sprawy w sposób określony w art. 394, do osób wybranych stosuje się przepisy o obowiązkach i prawach radnych.
Art. 9. § 1. Ilekroć w kodeksie jest mowa o upływie terminu do wniesienia skargi, odwołania lub innego dokumentu do sądu, organu wyborczego, urzędu gminy, konsula albo kapitana statku, należy przez to rozumieć dzień złożenia skargi, odwołania lub innego dokumentu w sądzie, organowi wyborczemu, w urzędzie gminy, w konsulacie lub kapitanowi statku.
§ 2. Jeżeli koniec terminu wykonania czynności określonej w kodeksie przypada na sobotę albo na dzień ustawowo wolny od pracy, termin upływa pierwszego roboczego dnia po tym dniu.
§ 3. Jeżeli kodeks nie stanowi inaczej, czynności wyborcze określone kalendarzem wyborczym oraz czynności, o których mowa w § 1, są dokonywane w godzinach urzędowania sądów, organów wyborczych, urzędów gmin oraz konsulatów.
Składając protest wyborczy, konieczne jest wskazanie dowodów na podnoszone okoliczności. Mogą być to zeznania świadków, zeznania osoby wnoszącej protest wyborczy, nagrania, a nawet wniosek o zobowiązanie przez sąd konkretnego podmiotu do przedłożenia określonych dokumentów. W przypadku wskazywania świadków, należy podać ich adresy, pod którymi sąd doręczy wezwania na rozprawę.
Wzór protestu wyborczego
Osoby zainteresowanie wniesieniem protestu wyborczego zachęcam do skorzystania z przygotowanego przeze mnie wzoru. Należy w nim jedynie opisać okoliczności uzasadniające protest oraz przytoczyć niezbędne dowody. Protest wyborczy należy złożyć na biurze podawczym właściwego dla swojego miejsca zamieszkania sądu okręgowego najpóźniej dnia 01.12.2014 r. Warto wziąć ze sobą kopię protestu, na którym otrzymamy tzw. prezentatę, czyli potwierdzenie jego przyjęcia.
Ze swojej strony chcę jedynie podkreślić, że niezależnie od skali nieprawidłowości i ich ewentualnego wpływu na wynik wyborów w poszczególnych okręgach, wnoszenie protestów wyborczych stanowi jedną z form aktywności czynnego i świadomego społeczeństwa. Jeśli niniejszy artykuł nakłoni kogokolwiek lub pomoże mu w realizacji przysługujących mu praw, będę wiedział, że nie poszedł on na marne.
Dziękuję! Bardzo pomocny tekst!